Het voorkomen van familienamen: een administratieve noodzaak
Voor de Middeleeuwen hadden de meeste mensen maar één voornaam. Naarmate de bevolking echter groeide, werd het al snel ingewikkeld om onderscheid te maken tussen individuen. Stel je een dorp voor waar iedereen John of Peter heette... Om deze verwarring te vermijden, begonnen mensen een extra naam toe te voegen die een bepaalde eigenschap van elke persoon beschreef.
In Europa werd de verplichting om een achternaam te hebben wijdverspreid tussen de XIIᵉ en XVᵉ eeuw, onder invloed van de autoriteiten en de Kerk. In Frankrijk was het met de verordening van Villers-Cotterêts in 1539 dat de registratie van namen in parochieregisters werd opgelegd.
De belangrijkste categorieën achternamen
Achternamen in Europa vallen over het algemeen uiteen in vier hoofdcategorieën:
- Achternamen afgeleid van voornamen: Ze komen in veel culturen voor. In Spanje betekent de naam Fernández bijvoorbeeld “zoon van Fernando”, terwijl Müller in Duitsland afkomstig is van het molenaarsvak. In Scandinavië zetten namen als Andersson of Johansson deze traditie voort.
- Toponymische achternamen: Ze weerspiegelen de geografische herkomst van een individu. Voorbeelden zoals Dubois (gelijk aan Van den Bosch), Van den Berg of Del Río (Spanje, wat “van de rivier” betekent) tonen dit duidelijk aan.
- De beroepen: De Bakker, De Visser, De Smid, De Kleermaker... Deze namen herinneren aan de activiteiten van onze voorouders in een tijd waarin beroepen vaak binnen families werden doorgegeven.
- Suggestieve bijnamen: Legrand, Petit, Noir, Weiss (wat “wit” betekent in het Duits)... Deze namen verwezen naar een fysiek aspect of een bepaalde karaktereigenschap.
Achternamen doorheen Europa
Elke cultuur heeft zijn eigen bijzonderheden. In Italië eindigen namen vaak op -i (Bianchi, Ferrari). In Polen is de suffix -ski gebruikelijk (Kowalski, Lewandowski). In Ierland en Schotland duiden de prefixen Mac- of O'- op een afstamming ("zoon van").
Hoewel adellijke titels na de Franse Revolutie werden afgeschaft, bleven veel aristocratische families hun achternaam gebruiken. In een klimaat dat vijandig tegenover de monarchie stond, kozen sommigen er echter voor om afgekorte versies aan te nemen of om deeltjes zoals “de” te laten vallen om beter in de republikeinse maatschappij te passen. De revolutionairen verwezen bijvoorbeeld naar de koninklijke familie als “Capet”, in verwijzing naar Hugues Capet, om een meer populaire afkomst te benadrukken die minder verbonden was met de aristocratie.
Overlijdensakte van Louis Charles Capet (Louis XVII)
Onder het Franse keizerrijk verplichtte het keizerlijke decreet van 20 juli 1808, vaak het “decreet van Bayonne” genoemd, Joden die in Frankrijk woonden om vaste achternamen en voornamen aan te nemen. Het decreet bepaalde dat achternamen niet mochten zijn afgeleid van het Oude Testament of overeen mochten komen met de namen van steden, terwijl voornamen moesten worden gekozen uit de namen die waren gevalideerd door de wet van 11 kiemjaar XI. Het doel van deze maatregel was om Joodse gemeenschappen op te nemen in de Franse burgerlijke stand en hun administratieve identificatie te vereenvoudigen.
Wanneer een familienaam een verhaal vertelt
Familienamen vormen een echt historisch archief. Ze weerspiegelen het erfgoed van onze voorouders, hun beroepen, hun geografische oorsprong of zelfs belangrijke gebeurtenissen in hun leven. Sommige namen die ooit populair waren, zijn verdwenen, terwijl andere in de loop der tijd zijn geëvolueerd.
Als je een zeldzame of ongewone naam hebt, kan het de moeite waard zijn om de oorsprong ervan te onderzoeken... en misschien een onvermoed verhaal achter je eigen achternaam te ontdekken!
Afbeeldingscredit: Deymos.HR, "100 english family names with 10 most common enlarged", Adobe Stock
